“Wagonetka”, “półdzień” i “prozit”, czyli rozmówki hebrajsko-polskie

Pewnego dnia, podczas jednej z moich wizyt w Tel Awiwie, pokazano mi dość niecodzienną książkę. – Czytaj – zachęciła znajoma, kładąc na stole rozmówki polsko-hebrajskie wydawnictwa S. Zack z Jerozolimy. Zacząłem więc kartkować od prawej, jak przystało na izraelską publikację, po czym zamarłem. “Włożę płaszcz kaloszy” widniało w dziale o pogodzie; “Proszę zrobić przedział zboku” – sugerowano w dziale o wdzięcznej nazwie “fryzjernia”.

Parę minut później jasne było dla mnie, że ta pozycja obowiązkowo musi się znaleźć w mojej biblioteczce. Świeże ogurki, marchiewka i ryba w sosie galaretkowym podbiły moje serce, a rozróżnienie na północ i półdzień pogłębiły świeże uczucie. Niestety, nie udało się zdobyć kolejnego egzemplarza rozmówek, w związku z czym niniejszy wpis publikuję dzięki uprzejmości Jagody Budzik. “Tylko dbaj o ten tomik, bo to świętość!” – krzyczała na mnie zapobiegawczo, decydując się na pożyczenie. Nie martw się, Jagodo, przecież nie skrzywdziłbym książki.

Reportażu o rozmówkach nie będzie, bo nie wiem nic na temat autora publikacji. Podejrzewać jednak można, że wszystko to napisał Izraelczyk ze starego pokolenia, we wczesnej młodości mieszkający na terenie Polski, lub też potomek emigrantów znad Wisły. Teorię tę potwierdzałaby spora ilość archaizmów oraz konstrukcji wyrazowych uznanych za przestarzałe – typu “poproszę o księgę telefonów”, “stacja krzyża czerwonego” albo “żyletka nie jest dostatecznie ostrą”. Jeśli dodamy do tego rusycyzmy i niepotrzebne zmiękczenia (“przyszliśmy zawcześniej”, “ja wegetarjanin”, “czy korzystanie Internetem nieodpłatne?”, “jestem zamężem”), to w głowie zaczyna się tworzyć obraz starego Żyda urodzonego przed wojną na wschodnich rubieżach Drugiej Rzeczpospolitej.

Czy moje domysły są słuszne? Nie wiem. To bardzo ciekawe, ale dużą przyjemność z rozmówek można też czerpać bez wnikania w historię ich powstania. Tym bardziej, że czasem już w ogóle nie wiadomo o co chodzi (“żytło”). Poniżej wybrałem najdziwniejsze, najciekawsze i najśmieszniejsze wyrażenia z całej książki. Swoje ulubione dodatkowo wytłuściłem. Miłego czytania! Prozit!

Książka z zewnątrz nie prezentuje się zbyt atrakcyjnie.
Książka z zewnątrz nie prezentuje się zbyt atrakcyjnie.
Co innego jednak w środku. Prozit!
Co innego jednak w środku. Prozit!

SPOTKANIA
Miło mi widzieć ciebie
Nie widziałem ciebie kupę lat
Członek (przyjaciel, kolega)
Zdrówko! Prozit!
Czuj się dobrze!

Najlepszy przyjaciel każdego mężczyzny.
Najlepszy przyjaciel każdego mężczyzny.

ZAPROSZENIE
Zapraszam ciebie do tańcu
Z zadowoleniem przyjmuję twoje zaproaszenie
Rozważymy się wieczowem razem?
Pojedziesz z nami? Samochodem / łódką

PROŚBY / PYTANIA
Czym mogę pomóc?
Poproszę o księgę telefonów
Chciałbym zwiedzeć tu jeszcze raz

POZDROWIENIA, PRZEPROSZENIA, WSPÓŁCZUCIA
Przepraszam za taki accent
Jaka nieprzyjemność

Płaszcz kaloszy niezbędny, gdy kapi.
Płaszcz kaloszy niezbędny, gdy kapi.

POGODA
Kapi z dachu
Włożę płaszcz kaloszy
Szkoda, że niema tu cieniu

CZAS
Półdzień / Północ
Opóźniłem się
Przyszliśmy zawcześniej

ZAIMKI I WYRAZY OBCE
Nie tzreba
Bardzo ciekawo
Co te słowo znaczy?
Co tu pisze?
Ufaj mi
Ufam tobie
Niema wyboru

MIASTO
Skręńć wprawo
Zbłądziłem
Tu dzielnica biznesowa
W tej dzielnice można dobrze się zabawić

Nie otwierać, niebezpieka.
Nie otwierać, niebezpieka.

SZYLDY, WSKAZÓWKI
uwaga! niebezpieka!
niema parkingu
prosimy zachowywać ciszę
uwaga! pomalowano!
przestrzegaj czystość
stacja krzyża czerwonego

POCZTA / TELEFON / FAKS / E-MAIL
Ile kosztuje półgodziny podłączenia do Interneta?
Czy korzystanie Internetem nieodpłatne?
gdzie tu jest blisko telefon miejski?
poproszę o telekart
rozmowa oberwała się

KAWIARNIA I RESTAURACJA
ja wegetarjanin
gdzie można wymyć ręce?
poproszę rybę (smażoną, parzoną, w sosie galaretkowym)
nalić tobie?
czy są dzisiaj kalifiory?
czy są dzisiaj świeże ogurki/marchiewka?
kawałek arbuzu

Fryzjernia (fragment)
Fryzjernia (fragment)

FRYZJERNIA
proszę mnie pogolić
żyletka nie jest dostatecznie ostrą
proszę zrobić przedział zboku
poproszę permanent

WIEK, OŚWIATA, ZAWÓD
Jakie twoje nazwisko?
Jaka jest jego oświata?
Wkrótce będzie mi trzydzieści jeden lat
Jestem zamężem
Czy twoja żona z tobą?
Mam dwójgę (trzech) dzieci
architekta
actor
traktorysta kombajner
Jestem gospodyni
ona nauczycielka
rybałka
szwiec
Jestem ciekawy zacząć pracować za fachiem
Ile czasu pracujesz za fachiem?

POMOC LEKARSKA
proszę mi coś dać przeciw grypy
bolu głowy
bolu brzuchu
lekarstwo ściszy ból
bolą mi żęby
czym można zdjąć ból?
on znieprzytomniał

Rozdział "Sklepy i zakupy" rozpoczyna się od wyrazu dość stereotypowego dla Żyda z dowcipów.
Rozdział “Sklepy i zakupy” rozpoczyna się od wyrazu dość stereotypowego dla Żyda z przedwojennych dowcipów.

SKLEPY I ZAKUPY
Czy można dostać formę dla zwrotu podatku?
szukam przyborów kuchiennych

ARTYKUŁY SPOŻYWCZE
poproszę pół kila parówek
proszę mi dać ćwierć gęsia
proszę mi dać dwa kila jabłek / manadarynów / cytrynów

Zabardzo krzyczący.
Zabardzo krzyczący.

TEKSTYLE / ODZIEŻ
proszę mi pokazać ten materiał na kostum damski
chciałabym jasnieszy materiał w klatki
chyba to jest rysunek zabardzo krzyczący (zabardzo ciemny)
chciałabym skromniejsze kolory

MEBLE, DYWANY
Ile kosztuje ten garnitur do salonu?

BIELIZNA
Poproszę bieliznę z najlonu (z jedwabia)

SPRZĘT ELEKTRYCZNY
computer kieszeńkowy
Gdzie można kupić noutbuk? …stacjonarny?

GALANTERIA
Ile kosztuje ten sweder?
Czy ten kapelusz mi pasuję?
Proszę przymierzyć ten kapeluszek

NACZYNIA
W jaką cenę te sklanki?

SPRZĘT FOTOGRAFICZNY
Jaka jest czułość tego lensu?

INSTRUMENTY MUZYCZNE, MUZYKA
Poproszę minisystem stereofoniczny
Chcę posłuchać ten dysk
Proszę mi dać dyski z muzyką taneczną
Proszę mi pokazać fletnię
Szukam nuty do fortepiano
Ile kosztuje ostatni dysk “Madonny”?

WYROBY PAPIERNICZE
papier nutny
Proszę mi dać bloczek kieszeńkowy

WYROBY JUBILERSKIE, UPOMINKI
Proszę mi pokazać kólczyki
naszyjnuk z dwoch nici
Czy można na tej papierośnice wygrawirować imię?
Ile kosztuje ta płaskorzeźba bronzowa?
Proszę mi dać ten łańcuch

KOSMETYKI I PRZYBORY TOALETOWE
mydło pachniące
Proszę mi dać upakowanie żyletow

ZABAWKI
Proszę mi pokazać zabawki z gumy
Ile kosztuje pociąg elektrzyczny?
Czy macie huśtawka/skakanka/klucki

KSIĄŻKI, MAGAZYNY, CZASOPISMA
Gdzie jest literaturny dodatek sobotowy?
Jaki nakład tej gazety?
Jakie są magazyny techniczne, które tu ukazują się?
Poproszę słownik kieszeńkowy
Czy tą książkę można kupić w sklepach książek używanych?

ŻYTŁO, MIESZKANIE
Na jakim piętrzu mieszkacie?
kuchnia z kątem dla jedzenia
Na parterze mamy teraz
Mieszkamy tu długo, ustawa obrony lokatorów ogranicza kwotę

A to z pozdrowieniami dla miłośników teorii spiskowych ;)
A to z pozdrowieniami dla miłośników teorii spiskowych ;)

OPTOMETRYSTA
Muszę natychmiast zremontować swoje okulary
Proszę mi pokazać binokle teatralne

TEATR, KINO, KONCERT
Kiedy otwiera się kasa uprzedniego sprzedażu biletów?
Dobrze ci stąd widać?
Ile aktów ma ta wystawa?
Przerwa trwa jakich piętnaście minut, możemy wyjść na korytarz
Chcę posłuchać koncert folklorny
Chcę zobaczyć film trzywymiarowy
Każdemu filmu przoduje dziennik
Proszę mi powiedzieć, gdzie mogę dostać nuty tej wystawy?
Kto dyrygent?
Kto akompaniator?
Ta śpewaczka znana wykonaniem piosenek folklornych
Chcę zobaczyć ten cyrk
Szczególne miałem zadowolenie od wystąpienia akrobatów (klaunów, kuglarzy, pogromcy)

Oj, dana.
Oj, dana.

SPORT
Jaki sport jest popularbny w Polsce?
Nie jestem sportowcą, ale uwielbiam sport
lekka atletyka / ciężka atletyka
Ciekawo zobaczyć skoki wzdłuż (wgórę)
Kto uczestniczy w mistrzostwach z rzucania dysku (spisu, młotu, pchnięcia kuli)?
Strzelasz z karabina (mały kaliber, z rewolwera?)

ZAKŁADY OŚWIATOWE, BIBLIOTEKI
Mój brat uczy się w szkole dentystów
Jest to szkoła rolnicza z mieszkaniem dla uczących się
Kiedy dostałeś stopień bakalawra?

MUZEA, WYSTAWY, WYKOPALISKA ARCHEOLOGICZNE, OGRÓD ZOOLOGICZNY
Ciekawią mnie rzeczy z epoki dohistorycznej
epoka bronzowa
Gdzie można zobaczyć synagogi starożytne?
suwoje papirusowe
obraz napisany olejem
Chodź zobaczymy tygrysów, lwów, leopardów, niedźwiędzi

TRANSPORT, PODRÓŻ, LOTY
Wezmemy taksówkę
Proszę mnie zaczekać, już wracam
Z której platformy odchodzi pociąg do…
Ile kosztuje billet do…
W porządku jeżeli odkryję okno?
wagonetka
Kiedy odjeżdża pociąg pośpieszny “Intercity” do…
Kiedy wylatyją samoloty do…
Co to jest za osiedla?
mechanic
stuardesa
wzlatanie
Ile trzeba zapłacić za nadwagę?
Mam również bagaż ręczny
Proszę zapnąć pasy
Czy w autobusie jest połączenie między lotniskiem i miastem?

Siedzimy w piątej wagonetce za lokomotywą.
Siedzimy w piątej wagonetce za lokomotywą.

PRZEMYSŁ, ROLNICTWO, HANDEL
Tu produkują fosforan, granit, węgiel i żelazo
Czy przyjęto nawadniać ziemię?
Jaka jest powierzchnia zasiewów pod kokorydzę?
Ile macie cielęci?
Jakie są prognozy na urodzaj?
Macie dobry urodzaj?
To jest pole bawełny, a tam burak cukrowy
Szczególnie importujemy cytrusowe, wyroby tekstylu i paliwo

PIENIĄDZE
Gdzie tu pisze cena?

WYCIECZKA
Gdzie się zbierają podróżujące?
Jesteśmy zadowoleni wycieczką

WYNAJĘCIE SAMOCHODU
jaki benzyn używa auto?
benzyn bez ołowia
Czy ilość kilometrów nielimitowana?

HOTEL
ściek nie pracuje
w pokoju zagorąco
niema ciepłej wody
gdzie można rozbić namiót?

 

—–

I na koniec przestroga: warto pamiętać, że książki w języku hebrajskim czyta się od prawej do lewej, to samo dotyczy kolejności stron. W innym przypadku można się sporo nadziwić…

—–

5 komentarzy

  1. Rozważymy się, znieprzytomniał, żytło – to jakby z ukraińskiego.

    1. Jestem niemal pewien, że autor opracowania pochodził z kresów :)

    2. Kasia says: Odpowiedz

      Dokładnie, to z ukraińskiego. A ten Żyd nie musiał być wcale aż tak stary ;)

  2. Cudowne! Ja z fryzjernią zetknąłem się w dziele mniej wprawdzie oryginalnym, ale równie orientalnym:

    https://mrowkodzik.wordpress.com/2010/12/28/kupilem-elektryczna-maszynke-do-golenia-zeby-sie-nia-golic/

    1. Urocze! Parwiz i Kurosz brzmią jak para komików z międzywojennej Warszawy :)

Dodaj komentarz