Bye bye, Lutomiersk. Koniec ery tramwajów podmiejskich w Polsce?

2 marca ostatni tramwaj wyruszy w trasę z Łodzi do Lutomierska. Tym samym zakończy się ponad stuletnia historia tramwajów podmiejskich w Polsce. Czy istnieje jeszcze nadzieja na jej wznowienie?

Oficjalna przyczyna jest jak zawsze taka sama: brak pieniędzy. Wieloletnie niedoinwestowanie linii doprowadziło do katastrofalnego stanu torowiska, a co za tym idzie – do obniżenia prędkości tramwajów. Obecnie przejazd dwudziestokilometrową trasą z Lutomierska do Łodzi zajmuje 83 minuty. Z leżącego po drodze Konstantynowa Łódzkiego – 50 minut (na dwunastokilometrowej trasie z Placu Wolności w Konstantynowie). Trzeba przyznać, że tramwaj wlecze się niemiłosiernie, co nie zachęca miejscowych do korzystania z komunikacji miejskiej.

[youtube=https://www.youtube.com/watch?v=rCEvKrQPQtc]

Jedni się smucą, drudzy próbują robić dobrą minę do złej gry. Urząd Miejski w Konstantynowie przyjął strategię robienia z ludzi idiotów, przedstawiając kwestię likwidacji tramwajów jako “dobrą zmianę”. Z publikowanych przez konstantynowskie władze infografik wynika, że autobusem będzie szybciej i wygodniej. I nie da się ukryć – to prawda, przynajmniej dopóki nie pojawią się korki. Ale dlaczego dopiero teraz wprowadza się, i zarazem przedstawia jako wielką innowację, dość oczywisty system przystanków na żądanie? Gdyby tramwaj nie musiał zatrzymywać się na każdym pustym przystanku, podróż nim zajęłaby co najmniej kilka minut mniej, a utrzymanie byłoby tańsze. Są na świecie miejsca, w których nawet pociągi na niektórych stacjach zatrzymują się wyłącznie po uprzednim sygnale od pasażera.

Konstantynów promuje więc logikę typu “polubisz spacery, gdy ukradnę ci samochód”. Autobus będzie chwilowo lepszy, ale tylko dlatego, że tramwaj został doprowadzony do stanu agonii. Podczas gdy cały świat stawia na tramwaje, jako nowoczesny, szybszy i bardziej ekologiczny środek transportu, Łódź i okolice dołączają do niechlubnego grona byłych miast Związku Radzieckiego, zamieniających tramwaje na niewygodne busy. Likwidacja linii do Lutomierska to bowiem nie jedyne takie posunięcie w regionie łódzkim – rok temu “zawieszono” najdłuższą w Polsce linię tramwajową do Ozorkowa.

Tam też zastosowano strategię robienia z ludzi idiotów. Żaden z oficjeli nie użył słowa “likwidacja”, mówiąc jedynie o “czasowym zawieszeniu do czasu remontu”. Tymczasem, w krótkim czasie po wstrzymaniu ruchu tramwajów, zaasfaltowano tory na niektórych przejazdach, czyniąc trasę zupełnie nieprzejezdną. Na wielu odcinkach zdjęto także sieć trakcyjną.

Problem polega na tym, że finansowanie linii tramwajowych leży w gestii gmin, przez które przechodzą tory. To oznacza, że w kwestię utrzymania tramwaju zaangażowanych jest wiele podmiotów. Jedni są za, inni przeciw, ostatecznie nie robi się nic. Przykładowo: spory odcinek linii ozorkowskiej przechodzi przez teren gminy wiejskiej Zgierz. Jej władze odmawiają finansowania tramwaju, bo korzystało z niego stosunkowo niewielu mieszkańców tej konkretnej gminy. Na wspomnianej odmowie bazuje burmistrz Ozorkowa, którego stanowisko da się streścić w krótkim “dam pieniądze, jeśli inni dadzą”.

Poza tym, nie ukrywajmy: dla budżetu Łodzi remont pojedynczej trasy tramwajowej nie jest szczególnie dotkliwym wydatkiem, podczas gdy dla Lutomierska lub wspomnianej gminy wiejskiej Zgierz to kwota z księżyca. O problemach z finansowaniem tras można przeczytać na przykład tutaj.

Dlatego nie ma innego wyjścia, jak wsparcie finansowe ze środków unijnych i wojewódzkich. I tu pojawia się iskierka nadziei: w przeciwieństwie do “zawieszenia” linii ozorkowskiej, które nie wywołało zbyt dużych reakcji zarówno ze strony polityków, jak i opinii publicznej, w kwestię Lutomierską nareszcie zaangażowały się władze województwa. Po wielu protestach w sprawie likwidacji tramwaju przyznano nawet dofinansowanie na remont trasy. Przeprowadzenie napraw nie jest jednak pewne; nie ma też jasnej deklaracji, czy ewentualny remont obejmowałby całość trasy, czy tylko jej fragment do Placu Wolności w Konstantynowie.

Poza miasto wyjeżdża jeszcze linia z Łodzi do Pabianic, ale ona wyraźnie odróżnia się od wspomnianych tras do Lutomierska i Ozorkowa (choćby ze względu na fakt, że w całości przebiega przez tereny silnie zurbanizowane). Można więc powiedzieć, że – jeśli nie uda się przeprowadzić remontu – właśnie kończy się trwająca ponad sto lat historia wyjątkowej sieci tramwajów podmiejskich. Jest czego żałować, bo podobnego systemu nie było w żadnym innym polskim mieście. Łódź traci nie tylko możliwość sprawnej komunikacji z ościennymi gminami, ale i ważny element swojej tożsamości. Tożsamości, którą w ostatnich latach dramatycznie próbuje wykreować.

Wyjątkowość podmiejskich tramwajów

Historia Łodzi może chwilami przypominać opowieści o rozwoju amerykańskich miast. Wielkie fabryki, prywatne spółki bogatych właścicieli, dynamiczny rozrost miasta i jego okolic. Także temat tramwajów podmiejskich przywodzi na myśl zagadnienie amerykańskich interurbanów – elektrycznych kolei podmiejskich, które na początku XX wieku gęstą siecią oplotły okolice największych miast, by równie spektakularnie zaniknąć w latach trzydziestych, wyparte przez szybsze samochody i coraz lepsze drogi.

Jak na tamte czasy, Łódź charakteryzowała się wyjątkowo dobrą infrastrukturą transportową. To tu w 1898 roku ruszyły pierwsze tramwaje elektryczne w Imperium Rosyjskim. Wkrótce potem uruchomiono trasy poza miasto: w 1901 roku tramwaj dojechał do pobliskich Pabianic oraz do Zgierza. Wkrótce do sieci tramwajów dojazdowych dołączył Aleksandrów, Ruda Pabianicka, Konstantynów, Rzgów, Tuszyn, Ozorków i Lutomiersk. Do czasów III RP dotrwały linie do Pabianic, Ozorkowa, Rzgowa, Aleksandrowa i Lutomierska.

Żadne inne polskie miasto nie mogło poszczycić się podobnym systemem. Na upartego można wymienić jeszcze Tramwaje Śląskie. Różnica jest jednak zasadnicza – Górnośląski Okręg Przemysłowy to konurbacja (aglomeracja złożona z wielu miast porównywalnej wielkości i znaczenia), natomiast Łódź z przyległymi miasteczkami stanowi klasyczną aglomerację monocentryczną (główne miasto otoczone wianuszkiem mniej istotnych miejscowości, pełniących rolę sypialni).

Ta ostatnia niedziela

Dopóki tramwaj do Lutomierska jeszcze jeździ, lokalni mieszkańcy muszą przyzwyczaić się do biegających po drodze i polach miłośników komunikacji. Ostatnie dni użytkowania wyjątkowej linii ściągają do Lutomierska tramwajowych pasjonatów z całej Polski. Trzeba przyznać, że jest coś wyjątkowego w scenie, gdy liniowy tramwaj wjeżdża na most nad Nerem – jeden z bardziej znanych obiektów na trasie linii 43B – a następnie zatrzymuje się, aby wszyscy zgromadzeni wokół mostu miłośnicy zdążyli zrobić pamiątkowe zdjęcie.

[youtube=https://www.youtube.com/watch?v=EByg6j-OHZk]

Następny tramwaj będzie tu za godzinę. I tak do drugiego marca. Trzeciego dnia miesiąca prawdopodobnie skończy się historia łódzkich tramwajów podmiejskich. Duża odpowiedzialność spoczywa teraz na lokalnych działaczach i politykach – może istnieje jeszcze na szansa na uratowanie linii do Lutomierska i Ozorkowa.

Zobacz też: